Nowe wersje znanych opowieści, czyli o filmowych retellingach baśniowych

Na początku były baśnie, potem zaś pojawił się retelling

Retelling jest terminem, z którym wiążą się pewne trudności – nie pojawia się często w hasłach słownikowych i opracowaniach literackich, a w powszechnym ujęciu funkcjonuje termin angielski. Andrzej Sapkowski, który jako jeden z nielicznych podjął się próby opisania terminu, postrzega retelling jako zjawisko ściśle przynależne do literatury fantasy. Pisarz nie zdecydował się na przetłumaczenie terminu, uzasadniając to tym, że mimo iż jest to słowo obce, to w sposób krótki, zwięzły i treściwy definiuje pojęcie, które – marnując słowa – należałoby określić jako ponowne opowiedzenie znanych historii. Sapkowski akcentuje kwestię odmiennego, pełnego przedstawienia ponownie opowiadanej historii. Retelling jest dla niego opowiedzeniem w nowy sposób znanej już opowieści, co zamyka nowopowstały tekst w dotychczasowych narracyjnych ramach pierwotnej opowieści. 

Tak rozumiany retelling znacząco ogranicza możliwości tego zjawiska. W fantasy bowiem powtarzanie znanych historii odbywa się w ramach nowego uniwersum, a samo światotwórstwo jest w fantastyce niezwykle ważnym zjawiskiem. W tym szerszym kontekście retelling pozwala tworzyć z tekstów i fabuł światy lub w ich ramach opowiadać na nowo znane historie.

O retellingu można napisać jeszcze wiele, ale na potrzeby tego artykułu wystarczy nam to, co już wiemy. Retelling to opowiedzenie na nowo znanej i rozpoznawalnej przez szersze grono odbiorców historii, na przykład baśni, często zmieniając jej wymowę. To opowiedzenie historii z nowej perspektywy lub z twistem, odczytanie w sposób nowy i odmienny znanych motywów czy też przedłużenie danej historii z wprowadzeniem różnych zmian. 

Kiedy złoczyńca zostaje tym dobrym 

Filmem, w którym twórcy odwrócili znane motywy i przedstawili baśń Śpiąca królewna z zupełnie innej perspektywy, jest Czarownica. Tutaj, podobnie jak w baśni, Diabolina rzuca klątwę na Aurorę. Film skupia się jednak na przedstawieniu historii Diaboliny, strażniczki Kniei  – magicznej krainy. Diabolina od samego początku nie jest jednoznacznie złym charakterem. Była dobrą i radosną dziewczyną, której wojna i zdrada najbliższej osoby złamały serce. Twórcy filmu zaznaczają, że nikt nie rodzi się dobry albo zły, a do zła i nienawiści może prowadzić ogromne zranienie. A historia Diaboliny jest naprawdę smutna i tragiczna. Zaślepiony żądzą władzy Stefan, który był wcześniej przyjacielem i miłością Diaboliny, podstępem obciął jej skrzydła, za co nagrodzony został koroną Wielkiego Królestwa.

I właśnie w takich okolicznościach narodziła się zła czarownica, która rzuciła klątwę na malutką księżniczkę, córkę władcy wrogiego królestwa, Stefana, dokonując tym samym zemsty za los, jaki ją spotkał. Los jednak tak chciał, że Aurora, córka Stefana, spotyka Diabolinę i wytwarza się między nimi pewna nić zrozumienia. Dziewczyna spędza wiele czasu w Kniei i cieszy się życiem. Towarzyszy jej Diabolina, która stopniowo nabiera zaufania i sympatii do księżniczki. Aurora spotyka także przystojnego księcia, z którym zaczyna ją łączyć uczucie. Szczęście Aurory nie potrwa jednak wiecznie, ciążąca nad nią klątwa sprawi, że w szesnaste urodziny zapadnie w sen, z którego wybudzić ją będzie mógł jedynie pocałunek od osoby dążącej ją prawdziwą i szczerą miłością. 

Film obala mit o wielkiej i wspaniałej miłości od pierwszego wejrzenia, bowiem to nie pocałunek księcia był w stanie obudzić księżniczkę. Nie, tutaj na pierwszy plan wysuwa się miłość dojrzała, pełna przebaczenia i absolutnie nieromantyczna. Obudzić Aurorę mógł bowiem pocałunek Diaboliny, która dzięki dobroci, niewinności i szczerości młodziutkiej dziewczyny nauczyła się ponownie ufać i wierzyć, że nie każdy jest przepełniony złem i fałszem. To właśnie ta, która rzuciła klątwę, była w stanie ją przełamać. 

A co dzieje się z bohaterami po zakończeniu baśni? 

Straszne historie to film opowiadający o losach młodego Alexa, który dziwnym trafem trafia do magicznego mieszkania zamieszkiwanego przez złą czarownicę. Chłopiec musi co noc opowiedzieć nową historię, aby nie zostać na zawsze uwięzionym z kapryśną właścicielką mieszkania. Towarzyszy mu Yasmin, która już od dawna jest uwięziona w lokum czarownicy. Jednak ta dwójka się nie poddaje i postanawia odnaleźć wyjście z tej sytuacji. Czy raczej drzwi, którymi uda im się opuścić zaczarowane mieszkanie. 

Po tym krótkim opisie pewnie część z Was zastanawia się, gdzie w tym wszystkim miejsce na baśń. A jeśli już jakaś jest, to o którą chodzi. Przyjrzyjmy się zatem złej czarownicy, Natachy. Jest to złośliwa, przerażająca, wymagająca i okrutna kobieta, która nie chce wypuścić dwójki dzieciaków. Yasmine na jej rozkaz zajmuje się domem, a Alex musi co noc opowiedzieć straszną historię, za każdym razem nową i zdecydowanie bez happy endu. Pytanie tylko, czy czarownica robi to tylko dla swojego widzimisię, czy jednak jest w tym jakiś głębszy cel. 

Wróćmy teraz na chwilę do misji Alexa i Yasmine. Dzieciakom udało się znaleźć książkę, w której jakaś zagubiona duszyczka, uwięziona w tym magicznym mieszkaniu przed nimi, zostawiła wskazówki jak można z niego uciec. Alex i Yasmine z mozołem wykonują zadania zapisane w książce, aby zyskać możliwość wydostania się z niewoli. 

I tutaj ponownie wracamy do postaci złej czarownicy. Jak się okazuje, dziewczynką, która zawarła wskazówki w sprawie ucieczki, jest nie kto inny jak Natacha. Przed wielu laty bowiem sama była w sytuacji Alexa i Yasmine. Ona, podobnie jak Małgosia z baśni Jaś i Małgosia, trafiła do domu wiedźmy, która zdecydowanie nie miała dobrych zamiarów. Natachy udało się ją przechytrzyć, ale wolności nie odzyskała. Od dawna mieszka w zaczarowanym mieszkaniu i pilnuje, by zła wiedźma, która jest równie przerażająca jak Baba Jaga, trwała w wiecznym śnie. I właśnie w tym celu Natacha każe Alexowi co noc opowiadać straszne historie bez happy endu. To właśnie one utrzymują we śnie wiedźmę. 

Pewnie niewiele osób zastanawiało się, co mogło się stać z bohaterami baśni po „zakończeniu” ich historii. Straszne historie właśnie taką wersję opowieści pokazują, przedstawiając dalsze losy Natachy-Małgosi i alternatywne zakończenie baśni Jaś i Małgosia. 

Mimo iż pokonała złą wiedźmę, wolności tak naprawdę nie odzyskała. Wobec takich wydarzeń nie dziwi fakt, że Natacha stała się zła, zgorzkniała i okrutna. I częściowo przejęła rolę swojej oprawczyni, więżąc w mieszkaniu dzieci. 

Animacja, w której wszystko jest na opak

Śnieżka i fantastyczna siódemka jest animacją, dla której inspiracją jest, jak sam tytuł wskazuje, baśń o Królewnie Śnieżce. Jest to także crossover, bowiem w roli krasnoludków towarzyszących Śnieżce mamy tutaj wojowników takich jak Merlin i Artur. Prawda, że brzmi znajomo? Owszem, znamy te postaci z legend arturiańskich. Nasze krasnoludki to wojownicy, na których ciąży klątwa. Fantastyczna siódemka, grupka obdarzonych niezwykłymi zdolnościami – także magicznymi – wojowników, troche narozrabiała i została zamieniona w małe zielone stworki. Klątwę może przełamać tylko, a jakże, pocałunek najpiękniejszej z dziewcząt.

Śnieżka z kolei jest córką zaginionego króla, która, uwaga, jak baśniowa Śnieżka nie wygląda. Jest niska i grubiutka, za to charakterek ma całkiem niefrasobliwy. Dziwnym trafem w jej ręce, czy też na jej stopki, trafiają magiczne buciki, które powstały z jabłka rosnącego na magicznej jabłoni, hodowanej przez złą macochę Śnieżki. Pantofelki zamiast trafić na stopy złej królowej, znalazły się na nogach Śnieżki, zamieniając ją w wielkooką piękność. 

I jak to w życiu bywa, losy nowej, odrobinkę odmienionej Śnieżki, splatają się z losami fantastycznej siódemki. Dzielni zieloni wojownicy chronią Śnieżkę przed złą królową, która za wszelką cenę chce odzyskać czerwone pantofelki, a co za tym idzie piękno i młodość. Fantastyczna siódemka broni Śnieżkę dzielnie i wytrwale, robiąc przy tym wszystko, by uwieść najpiękniejszą z dziewcząt i skraść jej pocałunek. Pytanie tylko, czy najpiękniejsza z dziewcząt rzeczywiście jest najpiękniejsza i czym tak naprawdę jest piękno. 

Śnieżka nie pozostaje przy tych wszystkich perypetiach bierną mimozą, którą należy chronić. Jest odważna, zaradna i nie da sobie w kaszę dmuchać. Co ciekawe jednak, znacznie lepiej czuje się w swojej starej, prawdziwej skórze. Animacja ta bawi się utartymi schematami i pokazuje je na opak. Niesie jednocześnie ważny morał, jakim jest to, że nie trzeba wcale wyglądać jak ideał, by czuć się ze sobą dobrze i akceptować siebie oraz innych ze wszystkimi skazami i niedoskonałościami. Bowiem piękno to rzecz względna! 

Czy retellingi wnoszą coś nowego? 

Nie muszę chyba nikogo przekonywać, że baśnie można opowiedzieć w nowy i ciekawy sposób, bawiąc się utartymi motywami i przedstawiając powszechnie znane historie w zupełnie innej perspektywie. Co więcej, warto zauważyć już na przykładzie tych trzech produkcji, że światotwórstwo, które Sapkowski pominął w swojej definicji, jest niezwykle ważnym i ciekawym konstruktem retellingu. Wszystkie trzy filmy przedstawiły historie znane z baśni w ramach nowego uniwersum lub po prostu rozszerzyły świat przedstawiony zaprezentowany w baśniach, ukazując jego kolejne elementy. 

Filmów opowiadających baśnie na nowo jest oczywiście znacznie więcej. A Wy macie swoje ulubione tytuły ukazujące baśnie od innej strony?