Niezwykłe światy Studia Ghibli, część II

A gdyby opowiedzieć o II wojnie światowej z perspektywy dzieci?

Kilka lat temu obejrzałam Grobowiec Świetlików. Obiecałam sobie wtedy, że więcej tego nie zrobię. Teraz, pisząc ten artykuł, z bólem serca odświeżyłam sobie tę animację. A ból serca naprawdę się pojawił, ba, rozbiło się ono na wiele kawałeczków. Bo taki właśnie jest Grobowiec Świetlików. Poruszający do głębi. Pewnie zastanawiacie się, co w tym filmie jest takiego wstrząsającego, w końcu opowieści o II wojnie światowej jest wiele. Dla mnie najbardziej poruszające w tym wszystkim jest to, że to historia przedstawiona z perspektywy nastoletniego chłopca i jego malutkiej siostry. Rodzeństwa, które jest zdane tylko na siebie. Tym bardziej poruszający jest fakt, że film powstał na podstawie autobiograficznego opowiadania Akiyukiego Nasaki. Grobowiec świetlików pokazuje dziecięcą naiwność, która brutalnie zderza się z okrucieństwem wojny.

Seita i jego siostrzyczka Setsuko zostali sami. Ich mama zginęła podczas ataku lotniczego na miasteczko, ojciec przebywa gdzieś na morzu (jest oficerem marynarki wojennej). Nastolatek robi wszystko, by zaopiekować się Setsuko, jednakże nie jest to łatwe. Nie moga liczyć na pomoc rodziny, o czym przekonują się dość brutalnie. Sami zmagają się z trudami wojny. Seita stara się zapewnić im obojgu żywność, ale zadanie to jest dla niego niebywale trudne, co odbija się na zdrowiu Setsuko.

Grobowiec świetlików to opowieść o niebywałym okrucieństwie, jakie niesie ze sobą wojna. Film ma bardzo silny przekaz pacyfistyczny. Prawie każdy widz podczas seansu podda się refleksji o bezsensie wojny.

Nostalgiczny powrót do czasów dzieciństwa

Kolejnym bardzo ważnym filmem w dorobku Takahaty jest animacja Powrót do marzeń. Film skupia się na postaci dwudziestosiedmioletniej Taeko, młodej urzędniczki pracującej w korporacji w Tokio, która czuje pewien niedosyt życiowy. Taeko decyduje się na wyjazd na wieś w ramach urlopu. Odwiedza miejsce, w którym spędzała czas, będąc dzieckiem. W animacji tej mamy dwa plany czasowe. Podróż pociągiem i odkrywanie wsi na nowo skłaniają Taeko do snucia refleksji o czasach dzieciństwa, ale także do zadumy nad tym, czy udało się jej zrealizować dziecięce plany i marzenia. Sceny z jej młodości przeplatają się z wydarzeniami z życia dorosłej już kobiety, która nie czuje się w pełni szczęśliwa.

Jednakże Taeko, przebywając na wsi, stopniowo przechodzi przemianę wewnętrzną, czuje coraz większą bliskość z naturą i cieszy się powolnym, sielankowym rytmem życia i, finalnie, przewartościowuje swoje dotychczasowe życie. Powrót do marzeń jest filmem afirmującym naturę oraz spokojne życie na wsi. Poszukiwanie własnej tożsamości było możliwe dzięki temu, że Taeko mogła powrócić do sielankowej krainy dzieciństwa.

Czy warto zadzierać z tanuki?

Animacja Szopy w natarciu jest dziełem, w którym Takahata korzysta z postaci znanych z mitologii, by uwypuklić pewien problem. Trochę mylące jest tłumaczenie tytułu, ponieważ właściwsze byłoby użycie jenotów zamiast szopów, czyli właśnie mitologicznych tanuki. To stworzenia dość psotne, które posiadają zdolność przemieniania się w ludzi. Tanuki chcą ocalić swój dom – las. Ich życie zostało wywrócone do góry nogami, kiedy obok ich domów pojawiły się koparki i buldożery. Ludzie chcą wybudować osiedle mieszkaniowe w miejscu, które od dawna zamieszkują tanuki. Te jednak nie poddają się łatwo i robią wszystko, by ocalić swoje domy. Zamieniają się w ludzi i wszelkimi sposobami starają się utrudnić postęp prac budowlanych.

Takahata użył postaci tanuki, dość zabawnych stworzeń znanych z mitologii i folkloru, by podkreślić problem, jakim była coraz większa industrializacja Japonii. W związku z rozwojem cywilizacyjnym cierpią środowisko i natura. To drugi film, obok Księżniczki Mononoke, w którym widać silne przesłanie ekologiczne, a także podkreślenie wagi natury.

Oprócz przesłania ekologicznego animacja Szopy w natarciu jest tytułem, w którym Isao Takahata bawi się motywami mitologicznymi, folklorystycznymi i popkulturowymi. Tanuki potrafią się zamieniać w szereg ciekawych postaci i przedmiotów (na przykład imbryk czy badhisattwę Jizo), które są znane w kulturze japońskiej. Miłośnicy folkloru Kraju Kwitnącej Wiśni będą mieli naprawdę sporo frajdy podczas wyłapywania tych wszystkich przemian. Podobnie się ma rzecz także i z innymi stworzeniami mitologicznymi, jakie pojawiają się w filmie. W Szopach w natarciu rzeczywistość miesza się ze światem wierzeń i dawnych tradycji.

Czy księżniczka może być szczęśliwa?

Księżniczka Kaguya to dzieło wyróżniające się w dorobku Isao Takahaty między innymi poprzez warstwę wizualną. Animacja jest delikatna, wręcz malarska. Dominują pastelowe, jasne kolory i tła, bardziej wyraziste są z kolei projekty postaci. Styl czerpie z japońskiego malarstwa akwarelowego.

Księżniczka Kaguya powstała na podstawie baśni Opowieść o zbieraczu bambusa. Fabuła skupia się na postaci tytułowej Kagui, która w niezwykły sposób pojawiła się w życiu starszego małżeństwa. Zbieracz bambusa podczas swej pracy dostrzegł pewne drzewo. Zaintrygowało go ono, ponieważ bił od niego niezwykły blask. Jak się okazało, bambusowe drzewo wypuściło piękny pęd. Wyłoniła się z niego eteryczna istota, która następnie przemieniła się w niemowlę. Małżeństwo zaopiekowało się nim. Zbieracz bambusa uznał, że dziewczynka to istota niebiańska, w czym utwierdziło go to, że bambusowe drzewo zostawiło i kolejne podarki.

Głównym motywem tego filmu jest konflikt między własnymi pragnieniami a tym, czego pragną od nas bliscy. Księżniczka Kaguya pragnęła zwykłego, szczęśliwego życia, jednakże jej opiekun chciał dla niej czegoś znacznie większego. Przekonany, że została mu ona zesłana z niebios, pragnął zapewnić jej wysoki status społeczny – uczynić z niej księżniczkę i znaleźć odpowiedniego męża. Przytłoczona statusem społecznym i oczekiwaniami wobec niej poczuła silną potrzebę ucieczki przed sztywnymi konwenansami społecznymi. Konsekwencje tego kryzysu tożsamości były nieoczekiwane. Nie znałam wcześniej baśni o zbieraczu bambusa, więc tym bardziej zaskoczyło mnie zakończenie filmu. Isao Takahata zaserwował nam emocjonalny rollercoaster. Stworzył bardzo emocjonalne postacie, których pragnienia jednak często rozbijały się w zderzeniu z twardą rzeczywistością, co zostało boleśnie ukazane w scenie zakończenia.

A Wy, macie swój ulubiony film Isao Takahaty?