Bestie ze Wschodu – o rosyjskich adaptacjach Tolkiena słów kilka

Jako że „Hobbit” był powieścią mniej wywrotową niż „Władca Pierścieni”, nie tylko wcześniej doczekał się przekładu. Wcześniej też ukazała się jego adaptacja. Pojawiła się ona w 1985 roku na kanale Telewizji Leningradzkiej. Stacja ta zajmowała się wówczas przenoszeniem na ekran różnych powieści i opowiadań dla dzieci. W 1984 roku postanowiono więc przybliżyć najmłodszym mieszkańcom Związku Radzieckiego historię Bilba Bagginsa i jego krasnoludzkich kompanów. Rozpoczęto więc prace nad jej nakręceniem.

Z powodów finansowo-technologicznych trudno jednak mówić o epickim blockbusterze z zapierającymi dech w piersi efektami specjalnymi. Całość bowiem powstała w formie przypominającej nasz swojski teatr telewizji. Z tego powodu pominięto wiele fragmentów, których nakręcenie przekraczało zdecydowanie budżet twórców, a pewnie też i ich umiejętności. Nie zobaczymy zatem spotkania kompanii z trollami czy Bitwy Pięciu Armii. Smok też raczej budzi politowanie niż strach i raczej nie jest to kwestia oglądania z perspektywy dorosłego widza przyzwyczajonego do wszechobecnego CGI. Możliwe jednak, że dla pełnego dziecięcej wyobraźni młodego obywatela ZSRR w połowie lat 80. nie stanowiło to przeszkody. Pominięto też wszystkie wątki związane z wizytą drużyny w Rivendell.

Z drugiej strony dość znacząco od oryginału odbiega motyw znalezienia Jedynego Pierścienia przez Bilba. Sam pojedynek na zagadki pomiędzy Bilbem i Gollumem trwa stosunkowo długo jak na łączny czas trwania filmu. Gollum zresztą, bez zaskoczenia, mocno odbiega wyglądem od tego wykreowanego przez Andy’ego Serkisa. Pamiętajmy jednak, że tego „Hobbita” kręcono zanim ktokolwiek usłyszał o technologii motion capture, nie tylko w ZSRR.

Zamiast widowiskowych scen akcję do przodu posuwa pojawiający się co jakiś czas na ekranie narrator. Dostojny starszy pan zwraca się bezpośrednio do widza i pomaga twórcom opowiedzieć historię. Można wręcz stwierdzić, że pojawia się w tych momentach, których pokazanie przekraczało możliwości twórców. Do pana narratora można się jednak przyzwyczaić, zwłaszcza że jego sposób prezentacji całkiem pasuje do narracji stworzonej przez Tolkiena.

Radziecka ekranizacja znajduje się wręcz na przeciwnym biegunie niż ta w reżyserii Petera Jacksona. Jedna jest zdecydowanie bardziej kameralna i robiona niemalże domowymi sposobami, druga zaś próbuje być efektowna aż do przesady. Jedna trwa nieco ponad godzinę, druga natomiast składa się z trzech filmów. W jednej wiele wątków zostało pominiętych, w drugiej kilka stworzono specjalnie na potrzeby filmu. Co zaskakujące, wydaje się, że to Rosjanom mimo wszystko lepiej udało się uchwycić klimat z książki Tolkiena. „Hobbit” był przecież napisany z myślą o najmłodszych i w ten sam sposób postanowili go przenieść Rosjanie. Trzeba jednak otwarcie przyznać, że już w tamtych czasach ekranizacja ta nie broniła się za pomocą aktorstwa i technikaliów. Najbardziej nietrafionym pomysłem jest chyba pokazywanie goblinów w układach musicalowo-tanecznych, powodujących największe skonfundowanie w trakcie całego seansu. Radzieckiego „Hobbita” można obejrzeć tylko z ciekawości i zapomnieć. Ale przecież z „Hobbitem” Petera Jacksona jest tak samo.

Na koniec można (choć niestety raczej nie warto) zahaczyć o prawdopodobnie najbardziej znane dzieło oparte o dorobek J.R.R. Tolkiena, które nie zostało przez niego napisane. „Ostatni Powiernik Pierścienia” Kiryła Jeskowa przedstawia wydarzenia dziejące się krótko po Wojnie o Pierścień z perspektywy żołnierzy Mordoru. Okazuje się, że zdarzenia znane czytelnikowi z lektury „Władcy Pierścieni” to tak naprawdę propaganda Elfów. Te przedstawione zostały niemalże jako masoneria Śródziemia pociągająca za wszystkie sznurki, Gandalf to zbrodniarz wojenny pragnący rozwiązania kwestii mordorskiej, a Aragorn to brutalna elficka kukiełka. W Mordorze zaś mieszkają poeci, artyści, a przede wszystkim uczeni, którzy jako jedyni są naprawdę wolni. Pokonanie Saurona oznacza, że Elfowie wraz z Gandalfem przejmą władzę nad Śródziemiem i zniewolą wszystkich ludzi. Powstrzymać ich może jedynie zniszczenie Zwierciadła Galadrieli. Misję tę mają wykonać Haladdin, Cerleg i Tangorn – dwaj ocalali orkowie i uratowany przez nich Gondorczyk.

„Ostatni Powiernik Pierścienia” to idealny przykład na to jak w koncertowy sposób położyć całkiem niezły koncept. Próba polemizowania lub wręcz lekkiego demontażu powszechnie znanego tekstu kultury mogłaby się powieść, gdyby autor lepiej rozumiał twórczość Tolkiena, a przede wszystkim był warsztatowo lepszym pisarzem. Niestety całość przypomina w głównej mierze bardzo rozbudowany fanfik napisany przez początkującego twórcę.

Wydaje się, że Jeskow nie natrafił na wypowiedź Tolkiena traktującą o braku analogii do świata rzeczywistego. Tu aż się od tego roi – nie tylko w tej nieszczęsnej kwestii mordorskiej, ale też choćby we fragmencie, w którym Eomer krzyczy o hurysach lub (bez spoilerów) na sam koniec książki. Językowo „Ostatni Powiernik Pierścienia” leży, a styl autora jednocześnie przywodzi na myśl edgy nastolatka i dziada fantastyki. Zwłaszcza dla osób o poglądach feministycznych ta lektura może być trudna do przebrnięcia. A jeżeli dodać do tego jeszcze fascynację Śródziemiem, to przebrnięcie tej powieści stanowi wyzwanie na poziomie noszenia Jedynego Pierścienia.

„Ostatni Powiernik Pierścienia” napotkał wiele trudności z oficjalnym wydaniem w wielu krajach. Główny powód to rzecz jasna kwestia praw autorskich. Możliwe jednak, że spadkobiercy J.R.R. Tolkiena nie tyle mają problem z tym, że ktoś chce zarabiać pieniądze dzięki twórczości ich przodka, ile chcą uchronić jak najwięcej ludzi przed przeczytaniem tej powieści. Jeśli tak jest, to należy im gorąco za to podziękować.